'Het gaat erom wat je in het veld realiseert'
Mascha Lichtendahl is een jaar programmamanager voor de PAGW. Ze blikt vanuit deze rol vooruit op de mijlpalen die er aankomen, en wat er speelt in het land.'Het is belangrijk de focus op de bal te houden, want uiteindelijk gaat het erom wat je in het veld realiseert', aldus Lichtendahl.
Je bent nu één jaar programmamanager voor de PAGW. Hoe heb je het afgelopen jaar ervaren?
Mascha:'Vanaf het begin was ik al betrokken bij de PAGW. Programmamanager worden voelde voor mij als een logische stap; ik doe het met veel voldoening. Een hoogtepunt van dit jaar was dat alle plannen van aanpak voor de 3e tranche projecten op tijd zijn ingeleverd. Ook de PAGW-dag was een mooi moment in het jaar waarin duidelijk werd onderkend dat we als PAGW-community met maatschappelijk geld zeer waardevol werk doen. Verder ben ik heel blij met preverkenningen; deze lopen goed en leveren bruikbare informatie. Dat er op het Deltacongres drie workshops zijn gegeven, en dat er werkateliers zijn opgezet tussen de PAGW en het Hoogwaterbeschermingsprogramma is ook erg fijn. In 2023 is het eerste PAGW-project aangelegd, te weten verlengde eerste fase Marker Wadden. Dat is zeker niet mijn verdienste geweest, maar wel iets om samen trots op te zijn. Het gaat er om dat het in het veld gebeurt'.
Hoogwater
Het hoogwater in de Nederlandse rivieren was erg actueel de laatste weken. Wat gaat de PAGW doen om dit beheersbaar te maken?
'Hoogwater is inherent aan de inrichting en het beheer van onze rivieren. We weten ook dat met de klimaatverandering de pieken en dalen in groter zullen worden. De zoektocht om de doelen van de PAGW in samenhang met hoogwatersituaties én laagwatersituaties te realiseren is actueler dan ooit. Vaak wordt gerefereerd aan het programma Ruimte voor de Rivier als briljant concept. Wij willen meer ruimte bieden aan het functioneren van de ecosystemen van de rivieren, en daardoor gelijk meer waterbergingsmogelijkheden creëren. Te weinig water wordt in de zomers steeds actueler. Water vasthouden in de waterecosystemen om zo verdroging tegen te gaan en meer water te hebben voor andere functies is een andere logische combinatie. Ook in rivierecoystemen het water langer bergen voor andere functies is een andere logische combinatie. Hoog water beschouw ik als stimulans om beter te kijken naar meer ruimte voor het ecologisch functioneren van watersystemen. Oplossingen voor een betere waterveiligheid hoeven niet alleen dijkversterkingen te zijn. In de Waddenzee en Zeeuwse bekkens kunnen kwelders, schorren en vooroevers de stabiliteit van dijken ondersteunen. Daarmee verbeter je de werking van het ecosysteem en verklein je de waterveiligheidsopgave door dijkversterking. De samenwerking met het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) heeft veel inspiratie opgeleverd, juist omdat we zo veel aan elkaar kunnen hebben. Maar het kan wel beter worden uitgevent, zeker bij de herijking en uitvoering van het Deltaprogramma. Ruimte geven aan water en waterkwaliteit is zo belangrijk. Dat moet op alle vergadertafels worden neergelegd'.
Kwelders herstellen
De PAGW heeft geld beschikbaar gesteld voor herstel van de kwelder Wierum in het project Koehool-Lauwersmeer. In de kerstvakantie kwam het bericht dat Rijkswaterstaat de wensen van de bewoners langs de dijk heeft gehonoreerd en de kwelders gaat herstellen. Waarom is dit zo belangrijk?
'Kwelders zijn een bijzonder leefgebied in de Waddenzee doordat het een overgang is van land naar water en van zout naar zoet. Het is een leefgebied in het estuarien systeem. Helaas staan de Nederlandse kwelders onder druk, onder andere doordat ze vaak ingepolderd zijn en minder vaak onder water komen te staan dan in een geheel natuurlijk systeem. Door de zeespiegelstijging dreigen kwelders vaker onder water te lopen. Ze zijn echter enorm belangrijk voor vogels, maar óók als leefgebied zelf. Ze hebben daarnaast een belangrijke functie als buffer bij stormen en hoogwater. Op alle fronten zijn ze dus relevant. Maar herstel kan alleen met steun van de omgeving. Het frame dat je hoort is vaak dat omwonenden in buitengebieden tegen natuurontwikkeling zijn, maar dat is in dit gebied juist helemaal niet zo. Hier waren omwonenden juist betrokken, en dat zorgde voor een groot draagvlak. Het is heel prettig om als Rijksoverheid te horen dat bewoners het belangrijk vinden wat je doet. Dat bevestigt voor mij weer: In de regio gebeurt het. De omgevingsmanagers moeten letterlijk maar ook figuurlijk de taal spreken van de regio, en aanvoelen wat er speelt. We moeten nooit de arrogantie hebben dat wij als PAGW programmateam centraal de projecten wel eventjes kunnen aansturen. Het landelijk programmateam moet de regionale teams maximaal faciliteren maar niet dicteren'.
Waar gaat de PAGW in 2024 op focussen?
'Het klinkt banaal, maar het halen van de mijlpalen is een belangrijk focuspunt. En dat is niet makkelijk. Zo is de Omgevingswet op 1 januari 2024 ingevoerd, en dat heeft impact op onze projecten. Deze juridische wijzigingen gaan tijd kosten en we kunnen en moeten van elkaar leren en helpen om de kinderziektes zo snel mogelijk voorbij te gaan. Het project Noord-Hollandse Markermeerkust zal hier als een van de eerste projecten mee te maken gaan krijgen. Een andere uitdaging is dat er projecten zijn die samen met de KRW een integraal plan hebben gemaakt. Maar de maatregelen van de Kaderrichtlijn Water hebben een tijdslimiet. Hoe zorgen we ervoor dat we met elkaar die deadline gaan halen zonder in te leveren op de integraliteit van de projecten? Te denken valt daarbij aan de Meanderende Maas, Paddenpol en de Friese IJsselmeerkust. Zoals gezegd komt er een herijking van het Deltaprogramma, daarin moet de PAGW ook genoemd worden. We zijn inmiddels een aantal jaren onderweg. Hoe gaan we verder en welke bouwstenen leveren we aan om de verdere koers te bepalen?
We gaan natuurlijk ook door met waar we ook in 2023 veel voldoening en inspiratie uit hebben gehaald. De samenwerking tussen Rijkswaterstaat, RVO en Staatsbosbeheer is erg relevant binnen de PAGW omdat we elkaar helpen aan nieuwe informatie. Ik merk dat er ook een kruisbestuiving ontstaat door de kennis en kunde van de verschillende organisaties. Het helpt om samen te werken met organisaties die anders tegen de werkelijkheid aankijken. Zodat je je bewust bent dat je op heel veel manieren naar zaken kan kijken, en geen tunnelvisie ontwikkelt'.
Welke mijlpalen komen er dit jaar aan?
'We zijn een programma waarbij veel projecten nog in de planstudie zitten met een voorkeur-of projectbesluit. Het gaat er om dat een mijlpaal iets is waar veel mensen hard aan hebben gewerkt en daar trots op mogen zijn omdat het een essentiële stap is naar realisatie. Er komen nog aardig wat mijlpalen aan in 2024'.
Waar zie jij ruimte voor verbetering bij de PAGW-projecten?
'Er is altijd ruimte voor verbetering. Ik denk dat het nadenken over inkoop een hele belangrijke is. De traditionele aanbesteding vraagt teveel mankracht. Een inkoopstrategie is een belangrijk punt. We kunnen ook beter gebruik maken van het feit dat de projecten in een programma zitten, zodat we niet allemaal hetzelfde wiel uitvinden. Ieder project moet nadenken over duurzaamheid, en veiligheid; gebruik elkaars kennis en bundel de kennis in de PAGW. Hier kan wel winst worden gemaakt en dat moet ook efficiënter. We inspireren elkaar, maar we moeten natuurlijk ook knopen doorhakken. Zodat we cirkelredeneringen voorkomen'.
Tenslotte heeft Mascha nog een nabrander: 'Uiteraard heeft de PAGW oog voor de uitdagingen en risico’s die er zijn. Wat ik wil benadrukken is dat niet alleen het klimaat verandert, maar ook dat er nieuwe wetgeving op ons afkomt. Dat betekent dat wij de projecten aan mijlpalen moeten houden, maar dat deze mijlpalen óók realistisch moeten zijn. Een goed plan kost tijd. Projecten moeten kwalitatief goed zijn. Dan kan je écht iets vieren, we gaan voor kwaliteit en betrouwbaarheid; niet voor snelheid'.
